Araştırma: Dünyayı vuran dev tsunami 4,5 kilometre yüksekliğindeydi

GÖKHAN ÖZTÜRK  /  İSTANBUL

Bilim insanları, 66 milyon yıl önce Meksika Körfezi’ne düşen ve dinozorların yok olmasına sebep olan dev astreoidin açığa çıkardığı mega tsunamiye ilişkin yeni veriler ortaya koydu. Tüm dünyayı vuran dalgaların yüksekliğinin 4,5 kilometreye ulaştığı belirtildi.

Agu Advances dergisinde yayınlanan yeni bir çalışmanın sonuçlarına göre, dünya çapında 100’den fazla bölgeden gelen toprak ve kaya içeriklerini analiz eden araştırmacılar, asteroidin Meksika’nın Yucatán Yarımadası’na çarpmasıyla meydana gelen efsanevi tsunamiye ilişkin dijital modeller oluşturdu.

Michigan Üniversitesi Dünya ve Çevre Bilimleri Bölümü’nden araştırmaya katılan Molly Range, “Bu tsunami, dünyanın dört bir yanındaki okyanus havzalarındaki tortuları rahatsız edecek ve aşındıracak kadar güçlüydü” diyor.

BİLİNEN YAŞAMIN DÖRTTE ÜÇÜ YOK OLDU

Daha önceki bulgulardan yola çıkan araştırma ekibi, 14 kilometre çapındaki devasa asteroidin, sesten 35 kat hızlı bir şekilde, yani saatte 43 bin 500 kilometre hızla yeryüzüne çarptığı anın simülasyonunu oluşturdu.

Asteroidin çarpmasından sonra birçok yaşam formu öldü; nonavian dinozorların soyu tükendi (bugün sadece yaşayan dinozorlar olan kuşlar hayatta kaldı) ve tüm bitki – hayvan türlerinin yaklaşık dörtte üçü yok oldu.

Daha önceki çalışmalar, asteroidin hayvanları canlı canlı pişiren ateş dalgasını, öldürücü asit yağmurlarını ve uzun süreli küresel soğumaya yol açan kükürt bakımından zengin kayaları toz haline getirmesini konu almıştı. Ancak açığa çıkan yıkıcı tsunami hakkında çok az şey biliniyordu.

Range ve meslektaşları, tsunami hakkında daha fazla bilgi edinmek için, Kretase döneminin sonunu işaret eden kitlesel yok olma olayından hemen önce veya sonra ortaya çıkan 120 ‘sınır bölümü’ deniz çökellerini başarılı bir şekilde analiz ederek Dünya’nın o dönemki jeolojisi hakkında fikir sahibi oldular.

Araştırmacılar, asteroidin çarpma tsunamisinden kaynaklanan ilk enerjinin, Aralık 2004’te 230 bin’den fazla insanı öldüren Hint Okyanusu depremi tsunamisinin açığa çıkardığı enerjiden 30 bin kat daha büyük olduğunu buldu. Asteroid Dünya’ya çarptığında, 100 kilometre genişliğinde bir krater oluşturdu (Chicxulub krateri) ve atmosfere yoğun bir toz – kurum bulutu saldı.

Chicxulub krateri illüstrasyonu

Çarpmadan sadece 2,5 dakika sonra, asteroidin oluşturduğu büyük eriyik malzeme bir su duvarını dışarı doğru itti. Simülasyona göre bu su duvarının (tsunaminin) yüksekliği 4,5 kilometreye ulaştı. 10 dakika içinde, 220 kilometre uzaklıkta tsunaminin yüksekliği 1,5 kilometreye indi. Çarpışmadan bir saat sonra, tsunami Meksika Körfezi’ni terk etti ve Kuzey Atlantik’e sıçradı.

Çarpışmadan dört saat sonra, tsunami o zamanlar Kuzey’i Güney Amerika’dan ayıran bir geçit olan Orta Amerika Deniz Yolu’nu geçti ve Pasifik’e ulaştı. Asteroidin çarpmasından tam bir gün sonra, dalgalar Pasifik ve Atlantik’in çoğunu geçerek Hint Okyanusu’na her iki taraftan girdi ve 48 saat sonra dünyanın kıyılarının ve içlerdeki kara parçalarının çoğuna vurmuş oldu.

ÇARPIŞMANIN İZLERİ 12 BİN KİLOMETRE UZAKTA BULUNDU

Su, o kadar hızlı hareket etti ki, deniz tabanındaki ince taneli tortuları aşındırabilecek bir hız olan, saniyede 0,6 kilometre değerini de aştı.

Araştırma ekibi, Meksika’daki Chicxulub kraterinden yaklaşık 12 bin kilometre uzaklıkta, Doğu Yeni Zelanda’nın kuzey ve güney adalarında dahi çarpışmaya ait kayalık çökeltiler buldu.

Dünya tarihi boyunca farklı kıtalarda yaşanan çok sayıda yıkıcı deprem ve tsunami nedeniyle yüzbinlerce kişi hayatını kaybetti. Eşine az rastlanan yükseklikteki dev dalgalara depremler, yanardağ patlamaları ve ani toprak kaymaları yol açtı.

Molly Range ve ekip arkadaşları, 66 milyon yıl önce tüm dünyayı etkileyen çarpışma ve tsunaminin gücünün, belgelenmiş hiçbir doğal afet ile karşılaştırılamayacak kadar büyük olduğunun altını çiziyor.


(Bilimpro.com haber içerikleri kaynak gösterilmeden ve yazarın adı belirtilmeden alıntı yapılamaz, kanuna aykırı ve izinsiz kopyalanamaz, başka yerde yayınlanamaz)

Tarihin en büyük tsunami felaketleri

Yanardağlar, depremler ve heyelanların neden olduğu çok sayıda ölümcül tsunami tarihe geçti.

Dünya tarihi boyunca farklı kıtalarda yaşanan çok sayıda yıkıcı deprem ve tsunami nedeniyle yüzbinlerce kişi hayatını kaybetti. Eşine az rastlanan yükseklikteki dev dalgalara depremler, yanardağ patlamaları ve ani toprak kaymaları yol açtı. İnternet ansiklopedisi Wikipedia, geçmişten günümüze bilinen büyük ve ölümcül tsunamileri derledi. İşte o yıkıcı doğa olaylarından bazıları:

M.Ö. 1600’lü yıllar – Santorini volkan patlaması: Girit Adası’nın 120 kilometre kuzeyindeki Santorini Adası’nın ortasında bulunan yanardağın patlaması ile ölümcül bir tsunami oluştu. Başta Girit Adası olmak üzere Mısır, Kıbrıs ve Anadolu’da yıkıcı sonuçlara yol açtı. Yerli halk olan Minoan medeniyeti tarihten silindi. Patlamadan sonra yanardağın konik tepesinin çökmesi sonucu, başta dairesel bir ada olan Santorini günümüzde 3 küçük adacıktan oluşuyor.

Herodotus
Herodotos heykeli

M.Ö. 479 – Potidaea, Yunanistan: Tarih kitaplarında yer bulan ilk tsunami olayı. Perslerin Yunan sahil kasabası Potidaea’yı işgali sırasında gerçekleşti. Yunan tarihçi Herodotos, suyun aniden geri çekilmesini fırsat bilen Perslerin saldırıya geçtiğini, ancak sonrasında gelen daha yüksek dalga ile şaşkına döndüklerini anlatır. Herodotos söz konusu dev dalgayı Poseidon’un gazabına bağlar.

M.Ö. 373 – Kıyıdan 2 kilometre uzaktaki gizemli Yunan antik kenti Helike, dev bir tsunami ile sular altında kalarak kaybolur. Yunanistan’daki Corinth Körfezi civarlarında bir yerlerde olduğu düşünülüyor. Batık medeniyet Atlantis efsanesinin temelinde bu kayıp şehir ile onu yok eden tsunaminin olduğu iddia ediliyor.

M.S. 262 – Güneybatı Anadolu sahilleri: Birçok tarihçi, söz konusu yıl içinde Roma İmparatorluğu’nun Akdeniz’e kıyı kentlerine büyük bir dalganın vurduğunu, kasaba ve şehirlerin sular altında kaldığını, kayıplar yaşandığını bildirir.

M.S. 365 – Girit depremi: 21 Temmuz sabahı, su altında büyüklüğü 8 veya daha fazla olan bir deprem meydana geldi. 30 metreyi aşan tsunami dalgası, İskenderiye başta olmak üzere birçok Akdeniz kıyı kentini vurdu, binlerce kişi yaşamını yitirdi. Gemiler karaların 3 kilometre içlerine kadar sürüklendi.

tsunami_dunya6
365 Girit depreminin ardından oluşan dalgalar, Libya’daki Apolonya limanını tamamen yok etti.

M.S. 684 – Nankai, Japonya: Resmi olarak Japonya’da kaydedilen ilk büyük tsunami. Pasifik’te 8,4 büyüklüğünde bir deprem sebebiyle oluştu. Dalgalar Kii, Shikoku ve Awaji bölgelerini vurdu. Tam ölü sayısı tespit edilemedi, büyük çapta maddi hasar meydana geldi.

1293 – Kamakura, Japonya: 7,1 büyüklüğündeki depremin sebep olduğu tsunami, ülkenin fiili başkenti Kamakura’yu vurdu. Büyük yıkım ve çıkan yangınlar 23 bin kişinin ölümüne yol açtı.

1498 – Nankai, Japonya: 20 Eylül sabahı, Pasifik’teki 7,4 büyüklüğündeki depremin yol açtığı yüksek dalgalar Kii vilayetini sular altına bıraktı. 30 – 40 bin kişi hayatını kaybetti. Bölgedeki 7 metrelik dev Buda heykelinin de dalgaların şiddetine dayanamayıp yıkıldığı ve sürüklendiği belirtilir.

nankai1
1498 Nankai depremi tsunamisini gösteren bir illüstrasyon

1700 – Cascadia depremi: Amerika kıtasının Kuzeybatı Pasifik açıklarında gerçekleşen 9 büyüklüğündeki deprem dev dalgalara neden oldu. Japonya’da bu olayın yol açtığı hasarı tanımlayan yaklaşık 300 yıllık kayıtlar bulundu. Japon halkı, kaynağını bilmedikleri tsunamiye hazırlıksız yakalanmıştı ve çok büyük kayıplar yaşandı. Olaya ‘Yetim Tsunami’ adı verildi.

1755 – Portekiz depremi: 1 Kasım sabahı, tsunami tarihinin en büyük felaketlerinden biri Portekiz’deki Lizbon depreminde yaşandı. Sağ kalan on binlerce Portekizli depremden 40 dakika sonra gelen 15 metrelik tsunami dalgalarıyla hayatlarını kaybetti. Ölü sayısı 100 bindi ve bu Lizbon nüfusunun üçte birinden fazlaydı.

lisbon-burning1
1755’te Lizbon’u vuran deprem, tsunami ve yangın felaketini gösteren bir illüstrasyon

1792 – Unzen mega-tsunamisi: Japonya’daki Unzen yanardağının faaliyete geçmesi ile 21 Mayıs gecesi iki büyük deprem meydana geldi. Dağdan akan çığ ve toprak kaymasının hızla Shimabara ve Ariake körfezlerine ulaşması sonucu yüksekliği 100 metreye ulaşan dev dalgalar oluştu. Çevredeki yerleşim birimlerinde 15 binden fazla insan can verdi.

1854 – Ansei büyük depremleri: Kasım ayı içinde Japonya’nın güney kıyıları açıklarında ikisi 8,4, birisi 7,4 büyüklüğünde olmak üzere 3 şiddetli deprem meydana geldi. Tsunami dalgaları 5 yerleşim biriminde 20 binden fazla evi haritadan sildi. 80 bin ila 100 bin kişi arasında insan yaşamını yitirdi.

1883 – Krakatoa yanardağ patlaması: Ağustos ayında Endonezya’daki Krakatoa volkanı püskürdüğünde patlamanın gücü 200 megatondu. (Yeryüzünde patlatılan en büyük hidrojen bombası Tsar Bomb’ın gücünün 57 megaton olduğunu hatırlatalım). İnfilakın korkunç sesi 5 bin kilometre uzaklıktan bile duyulmuştu. Yüksekliği 40 metreye varan tsunami dalgaları meydana geldi. 36 bini aşkın kişi can verdi.

1958 – Alaska mega-tsunamisi: 9 Temmuz gecesi Lituya Körfezi’nde bir depremin tetiklemesi ile yaklaşık 30,6 milyon metreküplük kaya ve toprak, 914 metre yükseklikten hızla körfez sularına aktı. Ani toprak kayması, dünya tarihinde bilinen en yüksek tsunami dalgasını oluşturdu. 525 metrelik inanılmaz tsunami, körfezde neredeyse bütün ağaçları süpürdü, az sayıdaki bina tamamen yıkıldı. Nüfusun çok az olduğu bölgede sadece 5 kişi yaşamını yitirdi.

alaska_tsunami
Alaska’da 525 metre yüksekliğindeki tsunaminin oluştuğu Lituya Körfezi

1960 – Şili depremi: 22 Mayıs günü Pasifik Okyanusu’nda Şili açıklarında 9,5 büyüklüğü ile tarihin en şiddetli depremi meydana geldi. 25 metrelik tsunami tüm okyanus boyunca yayıldı. Japonya, Hawaii ve Şili’de 6 binden fazla insan hayatını kaybetti. Çin, Filipinler, Yeni Zelanda ve Avustralya kıyıları da dalgalardan etkilendi. Günümüz verileriyle 6,48 milyar dolarlık maddi hasar oluştu.

1963 – Vajont Barajı mega-tsunamisi: İtalya’daki Vajont Barajının memba kısmında 9 Ekim günü 260 milyon metreküplük toprak kayması meydana gelmiş, bunun üzerine barajı aşan 262 metre yükseklikteki 50 milyon metreküplük korkunç dalga, yakınlardaki 5 köyü dümdüz ederek 2 bine yakın kişinin ölümüne yol açmıştı.

1980 – Spirit Gölü mega-tsunamisi: 18 mayıs günü ABD’nin Washington eyaletindeki St Helens volkanının patlaması sonucu dağın büyük bir kısmı çökerek toprak kayması meydana getirdi. Yanardağın kenarındaki Spirit Gölü’ne aniden akan toprak seli 260 metre yüksekliğinde olağanüstü bir tsunami oluşturdu. 57 kişi can verdi. Dağın çöküşü ve infilakı böyle görüntülendi:

2004 – Sumatra depremi: 26 Aralık günü Hint Okyanusu’nda yaşanan 9,1 büyüklüğündeki 8 – 10 dakikalık deprem yaklaşık 33 metrelik tsunami oluşturdu. Endonezya başta olmak üzere 40 ülkede yıkım ve ölümlere neden oldu. Yüzyıla damga vuran felakette 230 bini aşkın insan hayatını kaybetti, 1,7 milyon kişi evsiz kaldı.

2011 – Japonya Tohoku depremi: Japonya’nın kuzeydoğusundaki Honshu kıyılarının açıklarında 9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Yüksekliği 40 metreye varan tsunami dalgaları açığa çıktı. Binlerce ev, karayolu, bina haritadan silindi. 16 bine yakın kişi öldü, 2 bin 562 kişi kayboldu. 235 milyar dolarlık maddi hasar hesaplandı. Artçı sarsıntılar 2015’e kadar sürdü. Depremin etkisiyle ciddi zarar gören Fukuşima nükleer santralindeki patlamayla yayılan radyasyon halen başta Japonya olmak üzere Amerika ve Avrupa’nın da hava sahasını tehdit ediyor.


(Bilimpro.com haber içerikleri kaynak gösterilmeden ve yazarın adı belirtilmeden alıntı yapılamaz, kanuna aykırı ve izinsiz kopyalanamaz, başka yerde yayınlanamaz)